"Her har eg butt ... men eg har ikkje roa meg"
		Endå om han lenge heldt seg mykje i ro heime i Ulvik, var Olav H. Hauge gjennom lesing av mange slags litteratur frå fjerne stader og tider godt kjend med landslag, menneske og kulturar i heile den vide verda. Ikkje minst viser slik kjennskap att i diktinga hans.
		av Idar Stegane
		Her har eg butt meir enn ein mannsalder. År med vind og stjernor i høg rigg har siglt framum. Tre og fuglar har slege seg til her, men eg har ikkje roa meg.  Med utgangspunkt i dette diktet (frå Spør vinden, 1971) vil eg sjå litt på reisemotiv hos Olav H. Hauge. Gjennom lesing tykkjer vi gjerne at vi kjenner stader og folk kringom i verda utan å ha sett dei i praksis. Vi har kjent lengten og spenninga på ski over Grønland, med ”Fram” over Polhavet, med hundeslede i Alaska, i stranding på Stillehavsøyar, med tsarkuréren gjennom Sibir osv. I litteraturen kan det fjerne bli nært, kan det bli ein spesiell samanheng mellom det nære og det fjerne. Hos Hauge er dette fint gjort i eit par dikt i debutboka (Glør i oska, 1946). Pionér- og oppdaginsspenninga finst i ”Gullgravar”. I kveldsfred leitarlandet låg framfyre oss med elv og våg og grøne rike lende. Eg steig av hesten, trøytt og mod, og mulla med eg leiren slo: Her skal vår leiting ende.  I svolt er maten meir enn gull. Men har du fyrsta magen full, tek gullet til å glima. Og folen min av eld og trå ser imot skardi, fjerre, blå, og rykkjer vilt i grima.  Her finn vi både eit vakkert bilete av mannen og hesten i frodig urørt landskap i fyrste strofa, og i andre strofa får hesten så symbolisere trongen til å dra vidare mot det ukjende. I det andre diktet, ”Kirsebærtreet”, er det ikkje snakk om noka ferd i spenning og eventyr. Treet står der det står og blømer i vårleg nysnø: Det stend eit tre i hagen og  blømer i vårkalde dagen med skinande nysnjo-grein.  Men treet sender tanken på ferd i eit spenn kring jorda: Det speglar seg blugt i strondi, og minner um austerlondi, um japanske hagar og dikt.  Mange år etter kom det svar (i Sirkel, sirkel, 1979) i eit dikt av Jan Erik Vold , som var på ei reise i Japan. Der såg han ein kvitblomstrande apal og sende tanken tilbake i diktet ”Hvitt tre, til Olav H. Hauge, fra Japan”: ”... hele treet // / hvitt, hvitere enn dotteskyene på / himmelen – hvitt, som om / det var klippet // hull på / bildet, der treet, det epleblomsrende / treet stod /malt.” Slik bur då diktar-eget i Hauge sine dikt ”her” – ”meir enn ein mannsalder”, men har ikkje roa seg og les sine bøker og sender sine tankar i mange retningar både i rommet og tida. I ”Her har eg butt” er det tale om tida som går. Og Hauge lèt tida sigle i rommet ”med vind og stjernor i høg rigg”. Både stjerner og vind og sigling er sentrale bilete i diktet som handlar om å fare frå eller til. I dei fyrste bøkene kan målet for ferdene ofte vere mindre knytt til noko faktisk enn i dei to nemnde dikta. Det er fantasien eller draumen som utvidar rommet for oppleving og gjev det større spenn. Stjernene kan då bli ytterpunkt i dette universet. Å nå fram til dei vil vere å nå over det heile. I ”Brui” (Under bergfallet, 1951) er det fortalt frå ein draum der eget i mørke natta får sjå ei sylvbru som lokkar mot eit eventyrland ute i rømda: Og ho baud meg, brui, berre koma til si borg. I dei ljose månelandi vert du kvitt di sorg.
		Ferda over brua vart ikkje fullført i draumen. Månelanda vart like fjerne. Men dei kan også kome nær. I ”Tunn is” (same boka) dreg fjorden ein still haustkveld rømda til seg i eit nært og fint bilete: No låg han og spegla rømder og stjernor, og månen takte han med gull.  Likevel, dette er eit spegelbilete, og i mange dikt rår den oppfatninga at det finst noko som ikkje er til å nå. Vanlege vegar er stengde i ”Attum einsemds berg” (same boka). Men litteraturen har døme på at utvegar finst. Som i ”Soga om Sinbad Farmann” i Tusen og ei natt: Det renn attende so løynd ei elv, um du som Sindbad torde fylgja henne. Eller i eventyret ”Fugl Dam”. Du i diktet med same namnet har sete i fjørene til fuglen i eventyret, ”du sat der ein gong”, og lever så på draumen om denne ferda: Sidan gjeng du og ventar på vengesusen til denne fuglen, at han skal koma og letta og bera deg.  Og det kan hende: "Ein dag eg stod / på stjerna!"  ("Stjerna", Sein rodnar skog i djuvet, 1956). No tek det diktet ei ironisk vending, og det viser seg vel etter kvart at når sambandet vert nått, skjer ikkje det ved at ein fer bort, men ved at ein opplever det fjerne som nærverande. I samlinga På Ørnetuva (1961) ser dette ut til å vere mogleg i somme dikt. I ”Eg dreg ifrå glaset” er fråstanden til himmels stor, og lagnaden er hard og viss: I den svimlande blå himmelklokka ritar morgonmånen med hard nagl.
		Men eget opplever samband med ”det levande myrkret [...] og skogen og himmelen”. Og iallfall i kunsten, i litteraturen, i forteljingane. Men av det får diktaren og lesaren von og mod. Dette ser vi i nokre dikt i neste bok, Dropar i austavind (1966). Leiv Eiriksson (i ”Leiv Eiriksson”) dreg på måfå til havs, veit ikkje om havet tek slutt eingong:     Likevel stemner han vest lit på at hav klappar mot land.  Og i diktet like før (”Drift”) vert ”Mitt liv” sett på som ”drift yver polhav” med dei vilkår vi kjenner mellom anna frå Nansens ferd. ”Her lever voni um gjenomfart. / Og draumane syg tunge stjerneklasar.” Ved sida av ”Leiv Eiriksson” står òg eit av dei mest merkverdige reisedikta, ”Ogmund rid heim”. Ogmund var ein krossfarar frå Ulvik som er nemnd i Soga om Håkon Håkonsson. I eit stemningstett og konsentrert grep får vi framstilt ferda hans med kjensler og opplevingar i ein miniroman på elleve linjer. Det handlar både om utferd og heimferd og om samanheng mellom her og der og mellom då og no (Vassfjøro er eit fjell i Ulvik):   Du kunde godt venda heim. Ingen jorsalfar hadde lengre veg. Stengd av drivis i Kvitehavet. Lange var elvane i Russland. Med askespjot frå Spånheim stod de ved Jeriko. No rid du heim yver sletta i Ungarn. Kveldsoli skin, og vinden helsar frå nord. Då ser du skautet på Vassfjøro. Tårone dryp under hjelmen.  Etter kvart er det ikkje berre i litteratur og kunst det vert drege på ferd i Hauge sine dikt. ”Fyrlykti” (Spør vinden, 1971) har begge delar. Eget er ombord i ein båt i hardt vêr som er på veg inn mellom holmar og skjer i mørkret. Tanken går då til poesien, til Gérard de Nervals le prince d’Aquitaine, og til slutt blir det ”ofra til diktet” for at båten skal kome igjennom. Og den som ofrar, er eget som sjølv er ombord. Men skikkeleg alvor av den røynlege reisinga vart det fyrst då Hauge fekk seg sambuar i huset. ”Bodil Cappelen flutte hit i april,” skreiv han i eit brev til meg 8. juni 1975. Frå då av hadde han fast reisefelle både til nære og fjernare mål innanlands og utanlands. I siste boka i Dikt i samling, Janglestrå (1980, auka utg. 1985) finn vi reisedikt som byggjer på opplevingar frå slike reiser. Scenen flytter mellom stader dei har vitja. På Island har landskapet ”Ved hytta til Einar Beneditsson” gjort inntrykk, men typisk nok går assosiasjonane også attover i tid, i eit fyndig portrett av Egil Skalagrimsson (”Egil”). Sidan går ferda til Nord-Noreg. I utsynet ”På Svinøybrua” ligg tre båtar på slipp, ”Vågakall”, ”Vågamøy” og ”Vågamot”. Her kan dei dristige båtnamna gje assosiasjonar til eit dikt som ”Leiv Eiriksson” og von om at den som ”stemner til havs”, også vil kome dit han etlar seg. Vi han lese ”På Svinøybrua” som eit dikt om menneskeleg pågangsmod og skapingskraft. Slik kan vi også lese ”Stare Miasto” frå ei ferd til Polen. Her er det atterreisinga av Warszawa etter krigen som imponerer og vekkjer til ettertanke: fyrst vonbrot over kulturarbeidet i heimlandet, så ovundring over dei som har bygt opp at Warszawa og gjort dette ”... ikkje til ære for kongar og prelatar ...”,
		men for alle dei ukjende hendene som træla under dei og likevel fann glede i å skapa  I desse seinare reisedikta frå Island, Nord-Noreg og Polen kan vi notere noko som er sams. Dei handlar på ein eller annan måte om menneskeleg skaping, om forseggjort verk, om kunst eller litteratur. Dette har dei også sams med andre reisedikt hos Hauge. Anten ferda går føre seg i bøkene, i kunstverk, i fantasien eller i røynda, er augo vende mot kreativ menneskeleg handling.
		Foto
		1. Olav H. Hauge og Bodil Cappelen på togstasjonen på Voss, 1982 (Foto: Georg Heinemann) 2. Illustrasjonsfoto 3. Utsnitt frå "Leiv Eriksson oppdager Amerika" av Christian Krogh